Neithiwr (7fed o Ebrill, 2022), fe lansiodd Menna Elfyn, Athro Emerita Ysgrifennu Creadigol ym Mhrifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant ei chyfrol newydd ‘Tosturi.’
Yn ystod y lansiad a gynhaliwyd yng Nghanolfan S4C Yr Egin, cafwyd darlleniadau o’r gyfrol, yn ogystal â sgwrs rhwng Menna a’i ffrind Elinor Wyn Reynolds, ac ambell i gân gan ferch Menna, Fflur Dafydd.
Dyma’r gyfrol gyntaf o farddoniaeth sydd wedi’i chyhoeddi trwy gyfrwng y Gymraeg yn unig gan Menna ers deng mlynedd. Mae ‘Tosturi’ yn gasgliad o gerddi sy’n marwnadu ac yn moli, yn cofio ac yn pryfocio, yn herio ac yn tosturio wrth i’r bardd ymateb i’r camweddau a wnaed yn erbyn menywod dros y canrifoedd.
Mae’r gyfrol yn cynnwys amrywiaeth o gerddi sy’n cynnwys rhai hunangofiannol, cerddi gwleidyddol, rhai sydd wedi’u hysbrydoli gan y cyfnod clo, ac ambell un am fyd natur.
Dywedodd Menna,
“Bûm yn myfyrio yn hir uwchben y gair ‘Tosturi’ , ac am wn i – dyma un o’r emosiynau mawr yn fy marddoniaeth a hynny wrth ymateb i droeon bywyd: yn ddwys, yn afieithus ac yn gynhyrfus. Yr hyn yr ydw i’n ceisio ei wneud wedyn yw oeri’r teimladau wrth eu gollwng yn eiriau ar ddalen yn y gobaith y bydd eraill, yn ddarllenwyr neu’n wrandawyr yn medru uniaethu â theimlo o’r newydd y math o wewyr neu wefr a gefais innau o’u mynegi. Mae yna nifer o gerddi am ferched, yn ddwys ac yn ddigri, llawer o gerddi am natur a’r cyfnod clo, a’r ymrafael â’r byd ysbrydol gyda cherddi fel ‘Iachawdwriaeth’, ac ‘Amen’. Rwy hefyd yn hoffi canfod eironi bywyd ac er na all barddoniaeth newid y byd, mae bardd yn aml am newid ambell ymagwedd tuag at ein byw a’n bod yn y byd sydd ohono. Hon yw’r bymthegfed gyfrol o farddoniaeth imi ei chyhoeddi a’r gyntaf yn Gymraeg am gryn dipyn, felly rwy’n falch iawn ohoni am y rheswm hynny, ac i Barddas am anwesu’r gyfrol o’r cychwyn cyntaf wrth ddymuno ei chyhoeddi.”
I gyd-fynd â’r cerddi, mae’r arlunydd Meinir Mathias wedi creu darluniau trawiadol drwy’r llyfr gan gynnwys llun arbennig o Catrin Glyndŵr, un o’r merched sydd â cherdd iddi yn y gyfrol, ar y clawr.
Meddai Meinir,
“Roeddwn mor falch o dderbyn y comisiwn hwn gan Menna Elfyn ar gyfer y llyfr anhygoel yma a’r cyfle i ymateb i’w cherddi. Mae gen i lawer o barch at Menna a phopeth mae hi wedi ei gyflawni ac mae hi’n Gymraes Gyfoes ysbrydoledig ac yn ‘role-model’ creadigol i ferched. Roedd yr her i weithio ar lun o Catrin Glyndŵr yn apelio’n fawr ataf. Nid yw cymeriadau hanesyddol o hanes Cymru wedi’u cynrychioli’n dda iawn mewn Celf ac anaml y gwelir ffigurau benywaidd fel Catrin Glyndŵr mewn gweithiau Celf. Roedd ymchwilio i’r dillad a’r steiliau a wisgwyd gan ffigurau yn ystod y cyfnod hwn yn rhan o’r ymchwil ar gyfer y comisiwn hwn ac roedd yn ddiddorol iawn ail-ddychmygu arfbais Glyndŵr ar ei chlogyn. Wrth weithio ar gomisiwn, trafodwyd rhai penderfyniadau am ei golwg gyda Menna. Gwnaethom y penderfyniad i’w phortreadu ar ddiwrnod ei phriodas. Tusw o flodau gwyllt yw’r blodau i gynrychioli harddwch ac eiddilwch y dirwedd Gymreig y mae hi wedi’i phlethu â hi. Mae ei gwallt i lawr, yn rhydd ac yn wyllt mewn cyferbyniad â’r hyn a ddisgwylid gan ferched â statws yn y cyfnod hwnnw, sy’n cyfeirio at gryfder ei chymeriad a’i natur wrthryfelgar. Mae lliwiau llachar ei dillad yn awgrymu pwysigrwydd a statws ei llinach. Mae naws wahanol iawn i’r darlun du a gwyn ohoni yn y tŵr i gymharu â’r clawr llachar gyda chyferbyniadau llym, gwacter lliw, yn adlewyrchu’r sefyllfa a’r teimlad o’r sefyllfa o gael ei dal fel aderyn mewn cawell.”
